Czym jest zaprzeczenie ojcostwa i jak go dokonać

Polskie prawo przyjęło zasadę dobra dziecka jako nadrzędną. Wychodząc z założenia, że ustalenie, które osoby są rodzicami zapewnia dziecku stabilizację życiową oraz bazę emocjonalną, możliwość wystąpienia z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa została w znacznym stopniu ograniczona.

Zaprzeczenie ojcostwa – to czynność dokonywana w przypadku, gdy poweźmiemy informację o tym, że domniemany ojciec będący mężem matki lub byłym mężem, nie jest ojcem dziecka. Zasada domniemania ojcostwa wskazująca, że ojcem dziecka, które urodziło się w czasie trwania małżeństwa jest mąż matki dziecka. Ponadto powyższą zasadą objęty jest również były mąż matki dziecka, jeżeli małoletni urodził się przed upływem 300 dni od ustania bądź unieważnienia małżeństwa. Domniemania tego nie stosuje się jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia o separacji. Niezależnie zatem od sytuacji faktycznej w jakiej funkcjonuje małżeństwo mąż lub były mąż matki dziecka jest w świetle prawa ojcem dziecka swojej żony, dopóki nie zapadnie prawomocny wyrok o zaprzeczenie ojcostwa.

Powództwo o zaprzeczeniu ojcostwa mogą wnieść następujące podmioty: mąż matki, matka dziecka, dziecko oraz prokurator. Jest to tzw. katalog enumeratywny, czyli zamknięte wyliczenie osób uprawnionych do wniesienia pozwu. Nikt spoza tego grona nie będzie w sprawie uprawniony do wniesienia powództwa. Terminy do wniesienia pozwu przedstawiają się następująco:

• Matka dziecka może wytoczyć pozew o zaprzeczenie ojcostwa w terminie do 6 miesięcy od urodzenia dziecka;
• Mąż matki dziecka w terminie do 6 miesięcy od urodzenia dziecka przez żonę;
• Dziecko po osiągnięciu pełnoletności, nie później niż w ciągu 3 lat od jej osiągnięcia.

W przypadku dziecka, gdy nie jest pełnoletnie w jego imieniu pozew może wnieść prokurator. Po osiągnięciu pełnoletności (ukończenia 18 lat) może to zrobić zawsze. Należy pamiętać, że w przypadku śmierci dziecka w trakcie postępowania, sąd z urzędu będzie musiał zawiesić postępowanie. Zaprzeczenie ojcostwa nie jest także możliwe po śmierci dziecka zgodnie z art. 71 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego.

Sprawy o zaprzeczenie ojcostwa prowadzone są przez Wydziały Rodzinne Sądów Rejonowych odpowiednio do miejsca zamieszkania. Po wniesieniu pozwu do właściwego Sądu wnoszący pozew ma za zadanie udowodnić, że osoba uznana za prawnego ojca dziecka nie jest ojcem biologicznym. Udowodnienie wykluczenia ojcostwa może nastąpić na podstawie przeprowadzonych badań DNA, które są jedynym obiektywnym dowodem w ustalaniu ojcostwa. Jeżeli jednak mąż matki odmawia, bez uzasadnionych powodów, poddania się badaniu DNA i dowód ten w odniesieniu do stron procesu nie może być z tej przyczyny przeprowadzony, wówczas, zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, dopuszczalne jest obalenie domniemania ojcostwa męża matki wszystkimi innymi dowodami wykazującymi niepodobieństwo jego ojcostwa, w tym także dowodami wskazującymi, że ojcostwo innego mężczyzny jest dostatecznie pewne.

Skutkiem zaprzeczenia ojcostwa jest ustanie wzajemnych praw i obowiązków pomiędzy dzieckiem i ojcem. Dotyczy to np. władzy rodzicielskiej, nazwiska dziecka oraz prawa dziedziczenia. Osoba zainteresowana powinna najpierw złożyć wniosek o zaprzeczenie ojcostwa do prokuratury. W kolejnym kroku prokurator ma możliwość wystąpienia z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa na wniosek osoby zainteresowanej w każdym terminie od momentu narodzin dziecka. Jednakże to prokurator decyduje (jego indywidualna ocena) czy z takim wnioskiem wystąpi, brak jest instrumentów prawnych, które zmusiłyby go do takiej decyzji. Decyzja prokuratora uzależniona jest od okoliczności danej sprawy, nie jest regulowana przepisami i ma na celu ochronę praw dziecka.
W przypadku przedłożeniu wyników badań DNA ustalających ojcostwo, które są jedynym obiektywnym dowodem w postępowaniu o zaprzeczenie ojcostwa prokuratorzy z reguły przychylają się do wystąpienia ze stosownym wnioskiem.

• Zaprzeczenie ojcostwa po wcześniejszym uznaniu dziecka przez domniemanego ojca

Jeżeli domniemany ojciec już uznał dziecko i po czasie dowiedział się, że jednak nie jest jego biologicznym rodzicem, w świetle obowiązujących przepisów, nie ma związanych rąk. W takiej sytuacji może zdecydować się na krok, jakim będzie powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania dziecka. Mężczyzna ma na to sześć miesięcy. Należy pamiętać, że ten termin liczony jest od dnia, w którym domniemany ojciec uzyskał informację, że uznane dziecko nie jest jego biologicznym potomkiem.

Na koniec należy zauważyć, że zaprzeczenie ojcostwa wywołuje doniosłe skutki prawne w sferze obowiązków i praw istniejących między ojcem a dzieckiem, w tym m.in. w zakresie dziedziczenia, władzy rodzicielskiej i alimentów.
W przypadku zaprzeczenia ojcostwa możliwe jest uchylenie obowiązku alimentacyjnego, przy czym wyłącznie co do świadczeń jeszcze nie spełnionych oraz tych na przyszłość. Brak jest natomiast możliwości, aby skutecznie żądać zwrotu kwot już faktycznie wyłożonych tytułem alimentów. Sąd Najwyższy odniósł się do powyższej kwestii w swojej uchwale z dnia 11.10.1982 r. (III CZP 22/82) wyjaśniając następująco: „Prawomocne obalenie domniemania ojcostwa męża matki z mocą wsteczną (ex tunc) nie przekreśla powstałych już skutków zdarzeń, jakie nastąpiły w okresie obowiązywania domniemania ojcostwa w stosunkach między dzieckiem a mężem matki z tytułu wynikających wówczas z domniemania ojcostwa praw i obowiązków rodzicielskich, a więc w zakresie reprezentowania dziecka, zarządu jego majątkiem, utrzymywania i wychowywania. Przyjęcie tej reguły oznacza, że – gdy chodzi o świadczenia alimentacyjne męża matki względem dziecka – nie ulegają zwrotowi świadczenia już spełnione do chwili prawomocnego obalenia domniemania ojcostwa. Od tej natomiast chwili ustaje obowiązek dalszych świadczeń alimentacyjnych, choćby były już prawomocnie zasądzone, lecz jeszcze nie wyegzekwowane, przy czym chodzi tu głownie o świadczenia zasądzone, lecz jeszcze nie wyegzekwowane przed obaleniem domniemania ojcostwa”.