Skarga pauliańska – przesłanki

Prawny instrument ochrony wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika.

Najbardziej ogólna charakterystyka tej instytucji sprowadza się do podkreślenia celu, jakim jest zabezpieczenie interesów wierzyciela w przypadku nielojalnego postępowania dłużnika, który doprowadza swój majątek do stanu zagrażającego zaspokojeniu wierzycieli. Trzeba podkreślić, że rola ochrony wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika niepomiernie wzrosła w ostatnich latach. Akcja pauliańska, mimo swojego historycznego rodowodu, pozostaje w systemie prawa cywilnego instytucją w pewnym sensie wyjątkową. Powództwo wytoczone na podstawie art. 527 k.c. nie jest powództwem, o świadczenie. Wierzyciel pauliański nie żąda od pozwanego określonego zachowania się, żąda, aby sąd orzekł bezskuteczność czynności prawnej dokonanej pomiędzy dłużnikiem a osoba trzecią.

Przesłanek akcji pauliańskiej trzeba szukać w przepisach które ją kreują w kodeksie cywilnym – art. 527 § 1 k.c. wymaga, aby czynność była dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela. Najpierw należy określić czynność, która stanowi przedmiot zaskarżenia, następnie wyjaśnić na czym polega pokrzywdzenie wierzyciela, a wreszcie wyodrębnić związek zachodzący pomiędzy czynnością zaskarżaną a pokrzywdzeniem. § 2 powołanego wyżej przepisu wskazuje na kolejną istotną przesłankę omawianej instytucji, a mianowicie „niewypłacalność”. Mimo że ustawa nie formułuje definicji tego pojęcia, należy przyjąć, że niewypłacalność w rozumieniu art. 527 k.c. oznacza stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Istotne jest, że ustawodawca polski zezwala na zaskarżenie czynności prawnej, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a osoba trzecia mogła się o tym dowiedzieć. Zatem naganność postawy dłużnika, usprawiedliwiająca zaskarżenie dokonanej przez niego czynności, sprowadza się do świadomości pokrzywdzenia.

Fakt, że wierzycielowi udziela się ochrony kosztem osoby trzeciej, znajduje uzasadnienie również w jej nagannej postawie. Stopień naganności postawy osoby trzeciej, usprawiedliwiający zaskarżenie, jest stosunkowo niski. Kodeksowe określenie tej postawy sprowadza się do wymagania aby osoba trzecia o świadomości dłużnika wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć. Naganna postawa powodująca przejęcie przez osobę trzecią odpowiedzialności za pokrzywdzenie sprowadza się do tego, że znając charakter czynności, decyduje się ona na jej dokonanie, mimo że nie powinna takiej czynności finalizować, z punktu widzenia moralności i etyki obrotu gospodarczego.

W praktyce obrotu gospodarczego wierzyciele napotykają na niemożność zaspokojenia swoich wierzytelności ponieważ dłużnik dokonał darowizny określonego składnika majątku na rzecz osoby trzeciej. Trzeba podkreślić, że dłużnik nie jest stroną procesu pauliańskiego. Skargę pauliańską kieruje się przeciwko osobie, która uzyskała korzyść majątkową w wyniku zaskarżanej czynności prawnej.

Zgodnie z art. 534 k.c. termin dochodzenia bezskuteczności czynności prawnej wynosi 5 lat od dokonania czynności pokrzywdzającej wierzyciela.