Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka

Obowiązek alimentacyjny polega na zapewnieniu środków utrzymania członkom swojej rodziny. Oczywiście najczęściej o alimentach mówi się w kontekście alimentów na dzieci bądź ewentualnie byłego małżonka po rozwodzie. Obowiązek ten nie jest ściśle określony tylko co do tych osób. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby ustalić obowiązek płacenia alimentów na rzecz rodzeństwa, rodziców czy dziadków bądź innych krewnych w linii prostej. Obowiązek ten jest uregulowany w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym i został zdefiniowany następująco:

„Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.”

Oczywiście biorąc pod uwagę stopnie pokrewieństwa, prawo przewiduje określoną kolejność ustalania takiego obowiązku. Całkowicie bezzasadnym byłoby nakazywanie płacenia alimentów dziecku przez dziadków z całkowitym pominięciem rodziców tego dziecka, co zostało jasno sprecyzowane w przepisie o brzmieniu:

„ § 1. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.
§ 2. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.”

Nie ulega wątpliwości, że zdecydowanie najczęściej orzeka się ten obowiązek w odniesieniu do rodziców małoletnich dzieci. Podkreślić należy, że obowiązek alimentacyjny rodziców względem ich dzieci nie jest ograniczony żadnym konkretnym terminem, w szczególności obowiązek ten – jak wiele osób niesłusznie przyjmuje – nie wygasa z chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości czy też zakończenia edukacji, czy nawet w przypadku podjęcia przez dziecko zatrudnienia. W zasadzie takim końcowym momentem, od którego dziecko nie ma już prawa do świadczeń alimentacyjnych jest chwila, od której jest ono w stanie w pełni utrzymać się samodzielnie. Do tej chwili natomiast obowiązek alimentacyjny ciąży na rodzicach niezależnie od tego czy dziecko znajduje się w niedostatku. Zasada, że rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, ale wyłącznie względem dziecka pełnoletniego, czyli z reguły dziecka, które ukończyło lat 18, o ile może się ono już utrzymać samodzielnie, jest zasadą ogólną. Dodatkowo jednak przepis art. 133 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi, że rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się nawet wówczas, gdy nie jest ono jeszcze w pełni samodzielne. Wynika z tego wprost, że alimenty należą się do czasu, aż dziecko nie jest się w stanie samodzielnie utrzymać. Niezależnie od tego, czy ukończyło 18 lat, 25 lat lub od tego, czy uzyskało wyższe wykształcenie. Jedynym kryterium w tym przypadku jest możliwość samodzielnego utrzymania się. Warto przy tym wskazać, że jest to kwestia badana w postępowaniu sądowym. Wynika to z tego, że obowiązek ten został ustalony przez sąd i to właśnie sąd może go zmienić bądź uchylić, również z datą wsteczną. W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Przez zmianę stosunków należy rozumieć wszelkie zmiany w statusie ekonomicznym stron powodujące zmianę (zwiększenie, ale i zmniejszenie) zakresu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub też zmianę (zwiększenie, ale i zmniejszenie) zakresu możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. Zmiana stosunków może więc doprowadzić zarówno do zmiany wysokości (podwyższenia lub obniżenia) obowiązku alimentacyjnego, jak i do jego wygaśnięcia. Konieczne jest więc ustalenie, czy od czasu przyznania alimentów nastąpiła zmiana stosunków między uprawnionym do alimentów dzieckiem a zobowiązanym do alimentacji rodzicem i czy ma to wpływ na zakres obowiązku alimentacyjnego rodzica wobec dziecka. Może być również i tak, że obowiązek alimentacyjny nie wygaśnie nigdy. Dzieje się to wtedy, kiedy dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie z powodu ciężkiej choroby lub kalectwa. A jeśli zawrze związek małżeński, wtedy zmienia się tylko kolejność obowiązku alimentacyjnego – w pierwszej kolejności obciąża on małżonka, rodzice zobowiązani są dopiero wtedy, gdy małżonek dziecka nie jest w stanie obowiązku tego wypełnić. Rodzic zobowiązany do alimentacji, który uzna, że jego dziecko już się usamodzielniło, może po prostu przestać płacić. Bezpiecznej będzie jednak, jeśli zawiadomi o tym dziecko, np. wysyłając mu pisemną informację listem poleconym, że od wskazanego dnia przestaje płacić alimenty zasądzone wyrokiem takim a takim. Jeśli tytuł wykonawczy zasądzający alimenty jest na dziecko, lepiej wystąpić do sądu z pozwem o ustalenie, że obowiązek alimentacyjny ustał ze wskazaniem konkretnej daty. Pozew o uchylenie obowiązku alimentacyjnego składa się do sądu rodzinnego (właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka). Należy w nim wykazać, że obowiązek alimentacyjny ustał i uzasadnić dlaczego.

Podsumowując, podstawą ustalenia zakresu obowiązku alimentacyjnego są usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do alimentów dziecka oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego do nich rodzica. Dlatego obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci trwa – pomimo ich pełnoletności – aż do czasu, kiedy same będą w stanie samodzielnie się utrzymać, a ich dochody wystarczą na pokrycie kosztów utrzymania. A więc do momentu, kiedy dziecko ukończy szkołę, zdobędzie zawód, znajdzie pracę itp. Możliwość samodzielnego utrzymania się jest podstawowym wyznacznikiem prawa do alimentów dla dziecka i nie jest ograniczona żadnym terminem.