W sytuacji, gdy rodzice dziecka żyją w rozłączeniu, czy to na skutek rozwodu, separacji czy z jakiegokolwiek innego powodu, a dziecko przebywa stale u jednego z nich, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z rodziców powinni oni określić wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia. Jednak istnieją przypadki, kiedy jedno z rodziców znacznie utrudnia kontakty z dzieckiem względem drugiego rodzica. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, za utrudnianie byłemu partnerowi lub małżonkowi kontaktów z dzieckiem można zapłacić karę finansową.
Najczęściej jednak, z uwagi na konflikt pomiędzy rodzicami, konieczna staje się interwencja sądu i ustalenie kontaktów z dzieckiem w postanowieniu. Ale zdarzają się też sytuacje, że nawet takie prawomocne postanowienie sądu, określające kontakty rodzica z dzieckiem nie jest przestrzegane. Nagminne są sytuacje, kiedy, mimo że ojciec (lub matka) przyjeżdża na ustalone sądownie kontakty, drugi z rodziców nie wydaje mu dziecka. W takich sytuacjach konieczne jest zastosowanie mechanizmów mających na celu zapewnienie respektowania przez rodziców ustalonych kontaktów. Jeżeli bowiem istnieje uzasadniona wątpliwość czy rodzic będzie przestrzegał ustalonych kontaktów z dzieckiem, sąd może odebrać przyrzeczenie od rodzica o określonej treści, np. że nie wywiezie dziecka za granicę.
Instytucja kontaktów z dzieckiem
W myśl art. 113 § 2 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, kontakty należy rozumieć jako osobistą styczność z dzieckiem, polegającą przede wszystkim na wspólnym spędzaniu czasu rodzica z dzieckiem zarówno w miejscu stałego pobytu dziecka, jak i poza tym miejscem. Widywanie się z dzieckiem i wspólne z nim przebywanie stanowi najważniejszy przejaw kontaktów z dzieckiem, którego charakterystyczną i nieodłączną cechą jest istnienie bezpośredniej, fizycznej styczności z dzieckiem oraz możliwość nawiązania z nim kontaktu emocjonalnego, umożliwiającego przekazanie treści i postaw emocjonalnych. Kontakty z dzieckiem oznaczają także utrzymywanie z dzieckiem komunikacji w każdej formie, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicznej ułatwiających porozumiewanie się na odległość. Prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem jest prawem osobistym rodziców i przez to niezależnym od władzy rodzicielskiej, dlatego przysługuje rodzicom również w razie pozbawienia ich władzy rodzicielskiej, jej zawieszenia albo ograniczenia. Z tego powodu odstąpienia od uregulowania kontaktów nie uzasadnia istniejąca czasowa przeszkoda związana z aresztowaniem rodzica domagającego się osobistej styczności z dzieckiem, zwłaszcza, że realizacja osobistej styczności z dzieckiem może następować w różnej formie, m.in. poprzez określenie terminów i sposobu spotkań.
Sankcje za utrudnienia
Sankcją przewidzianą przez ustawodawcę za naruszenie obowiązków, tj. ich niewykonanie albo niewłaściwe wykonanie w zakresie kontaktów jest wydanie przez sąd opiekuńczy postanowienia o zagrożeniu nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku. W zależności od sytuacji, zapłata może zostać zasądzona na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem od osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje albo odwrotnie, co zależy od tego, która z tych osób narusza swoje obowiązki. A zatem, sąd może zagrozić zapłatą kary pieniężnej zarówno matce która nie wydaje dziecka w dniu ustalonego kontaktu, jak również ojcu, który domaga się kontaktów poza ustalonymi terminami. W razie dalszego niewypełniania obowiązków w przedmiocie kontaktów – po wydaniu przez sąd postanowienia o zagrożeniu nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej – sąd opiekuńczy postanowieniem nakazuje zapłatę należnej sumy, ustalając jej wysokość stosownie do liczby naruszeń. Dodatkowo, jeżeli do kontaktu nie doszło wskutek niewykonania lub niewłaściwego wykonania przez osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, obowiązków wynikających z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy przyzna od tej osoby uprawnionemu do kontaktu zwrot jego uzasadnionych wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem kontaktu. Przykładowo, jeżeli ojciec mieszka w miejscowości oddalonej o 200 km od miejsca zamieszkania dziecka i ponosi koszty dojazdów na kontakty, to w przypadku gdy do kontaktu nie dojdzie z przyczyn leżących po stronie matki, sąd będzie mógł zasądzić od niej na rzecz ojca zwrot kosztów podróży.
Postępowanie sądowe w sprawie ustalenia albo zmiany kontaktów może zostać wszczęte na wniosek albo z urzędu. Udział w postępowaniu, zarówno w roli wnioskodawcy, jak i uczestnika postępowania, może wziąć każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania. Zdolność procesową w tym postępowaniu ma również osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, opieką albo kuratelą, jeżeli ma zdolność do czynności prawnych. O kontaktach orzeka sąd opiekuńczy, którym jest sąd rodzinny utworzony w sądzie rejonowym wydział rodzinny i nieletnich, a w razie braku utworzenia w sądzie takiego wydziału – wydział cywilny. Wyłącznie właściwy do prowadzenia sprawy jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania – sąd opiekuńczy miejsca jej pobytu. Jeżeli nie ma również drugiej z wymienionych podstaw, właściwy jest sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy. Jednakże w nagłych wypadkach sąd opiekuńczy jest władny do wydania z urzędu wszelkich potrzebnych zarządzeń również w odniesieniu do osób, które nie podlegają jego właściwości miejscowej, i zawiadomienia o tym sądu opiekuńczego miejscowo właściwego.
Wobec tego, jeśli kontakty z dzieckiem zostały zabezpieczone poprzez orzeczenie sądowe, ugodę sądową lub też ugodę mediacyjną, a mimo to matka/ ojciec dziecka nagminnie uniemożliwia ich wypełnienie, prawo wskazuje na możliwość wystąpienia do Sądu z wnioskiem o zagrożenie karą pieniężną za każdy niezrealizowany, bądź też niewłaściwie zrealizowany kontakt z dzieckiem. To uprawnienie wynika wprost z art. 598 kodeksu postępowania cywilnego. Aby uzyskać takie orzeczenie Sądu, należy wystąpić z odpowiednim wnioskiem, popartym rzetelną argumentacją i dowodami.
